ИБН ҲОЖИБНИНГ “КОФИЯ” АСАРИДА КЕЛГАН МАНСУБОТЛАРНИ ЁРИТИЛИШИ

Abstract

Мазкур мақолада Ибн Ҳожибнинг машҳур “Кофия” асарида мансуботларнинг ёритилиши ўрганилади. Араб тилшунослигида мансубот категорияси синтактик боғланишларнинг муҳим омилларидан бири ҳисобланиб, гап таркибидаги сўзларнинг ўзаро нисбатини белгилашда катта аҳамиятга эга. “Кофия” араб морфологияси ва синтаксисининг асосий қоидаларини қисқа, лекин мукаммал тарзда баён этиши билан ажралиб туради. Ибн Ҳожиб ушбу асарида мансуботларни таърифлашда аввалги грамматик анъаналар, хусусан, Сибавийҳ, Замахшарий ва Ибн Жинний қарашларига таянади. Шу билан бирга, у уларнинг лингвистик ёндашувларини ўз услуби билан такомиллаштирган. Мақолада мансуботларнинг “Кофия”даги таснифи ва уларга берилган таърифлар таҳлил қилинади. Ибн Ҳожиб мансуботларни синтактик жиҳатдан тушунтиришда на фақат анъанавий назарияни давом эттирган, балки баъзи янги ёндашувларни ҳам илгари сурган. Хусусан, у мансубот сўз туркумларини белгилашда нақший ва маъновий боғланиш тамойилларига асосланган ҳолда таъриф берган. Шунингдек, мақолада Ибн Ҳожибнинг мансуботларни белгилашда таъкидлаган асосий қоидалари, уларнинг туркумланиши ва мисоллар орқали қандай изоҳланганлиги муфассал баён этилади. Мақола давомида Ибн Ҳожиб томонидан мансуботга оид қўлланган мисолларнинг мантиқий-таҳлилий изоҳи берилиб, уларнинг араб тилидаги умумий грамматик тизимдаги ўрни аниқланади. Ибн Ҳожибнинг мансуботга оид қарашлари бошқа грамматик мактаблар билан қиёсий таҳлил қилиниб, унинг ёндашувларининг ўзига хос жиҳатлари ва таъсир доираси очиб берилади. Хусусан, замонавий араб тили грамматикаси билан боғлиқ жиҳатлари таҳлил қилиниб, Ибн Ҳожибнинг келтирган назарияларининг бугунги тилшуносликдаги аҳамияти ёритилади. Шу асосда мақола араб тилшунослиги ва грамматик таҳлил йўналишида тадқиқот олиб бораётган олимлар, араб тили грамматикаси билан шуғулланувчи мутахассислар ва талабалар учун муҳим манба бўлиб хизмат қилади.